গান্ধীজীয়ে স্বাধীনতা দিবস উদযাপন কৰা নাছিল

• দেবজিত দত্ত

---

১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টত, যেতিয়া অৱশেষত স্বাধীনতাৰ দিন আহিল, সমগ্ৰ দেশতে ইয়াক উৎসাহেৰে উদযাপন কৰা হৈছিল। কিন্তু কলিকতাত, বিচলিত গান্ধীয়ে দেশখনক বিচ্ছিন্ন কৰা হিংসাৰ সমাপ্তিৰ বাবে যথেষ্ট চেষ্টা কৰি আছিল।

গান্ধীয়ে কোনো উৎসৱত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল – তেওঁৰ পৃষ্ঠপোষক আব্দুল গফৰ খানৰ সৈতে, তেওঁ শেষলৈকে বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া শেষ ব্যক্তি আছিল। “মই ১৫ আগষ্টত আনন্দ কৰিব নোৱাৰো। মই তোমাক প্ৰতাৰণা কৰিব নিবিচাৰো। কিন্তু একে সময়তে মই আপোনাক আনন্দ নকৰিবলৈ নকওঁ। দুৰ্ভাগ্যবশতঃ আজি আমি যি ধৰণৰ স্বাধীনতা লাভ কৰিছো তাত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত ভৱিষ্যতৰ সংঘাতৰ বীজও আছে। সেয়েহে আমি কেনেকৈ চাকি জ্বলাব পাৰোঁ?” গান্ধীয়ে জুলাই মাহত কৈছিল।

৯ আগষ্টত গান্ধী কলিকতাত উপস্থিত হয় । সাম্প্ৰদায়িক গণহত্যা আৰু হিংসাৰ দ্বাৰা বিদীৰ্ণ হোৱা জিলা নোৱাখালিলৈ (বৰ্তমান বাংলাদেশত) যোৱাৰ পৰিকল্পনাৰে কলিকতা পায়। কলিকতাত, আগশাৰীৰ ব্যক্তিসকলে গান্ধীক পূব বংগলৈ অব্যাহত নাৰাখিবলৈ আহ্বান জনাইছিল। তেওঁলোকে অনুভৱ কৰিছিল যে যদি গান্ধীয়ে কলিকতালৈ শান্তি আনিব পাৰে, তেন্তে সমগ্ৰ বংগতে শান্তি পুনৰ স্থাপন কৰা হ’ব।

গান্ধীয়ে তেতিয়া মিয়াবাগান নামৰ এটা মুছলমান অধ্যুষিত বস্তিৰ ওচৰত থকা হাইদৰী মঞ্জিলত থাকিবলৈ সিদ্ধান্ত লয়। তাত তেওঁ শ শ দৰ্শনাৰ্থী ক’লে আৰু প্ৰাৰ্থনা সভা অনুষ্ঠিত কৰিলে। বাহিৰত “গান্ধী ঘূৰি যাওক” বুলি নিৰন্তৰ প্ৰতিবাদ হৈছিল, কিয়নো কিছুমানে অনুভৱ কৰিছিল যে গান্ধীয়ে মুছলমানসকলৰ প্ৰতি অযথা সহানুভূতি শীল।

১৫ আগষ্টত গান্ধীয়ে দিনটো ২৪ ঘণ্টাৰ উপবাস, প্ৰাৰ্থনা আৰু ঘূৰণীয়া সূতাৰে চিহ্নিত কৰে। তেওঁ তেওঁৰ  বন্ধু আগাথা হেৰিচনলৈ লিখিছিল, “আজিৰ দৰে মহান অনুষ্ঠানউদযাপন কৰাৰ মোৰ উপায় হৈছে ইয়াৰ বাবে ঈশ্বৰক ধন্যবাদ জনোৱা আৰু সেয়েহে প্ৰাৰ্থনা কৰা।” যেতিয়া চি ৰাজাগোপালাচাৰীয়ে চহৰখনত শান্তি পুনৰুদ্ধাৰ কৰাৰ বাবে গান্ধীক সাক্ষাৎ কৰিছিল আৰু অভিনন্দন জনাইছিল, গান্ধীয়ে কৈছিল যে তেওঁ সন্তুষ্ট নহ’ব “যেতিয়ালৈকে হিন্দু আৰু মুছলমানসকলে ইজনে সিজনৰ সংগত সুৰক্ষিত অনুভৱ নকৰে আৰু আগৰ দৰে নিজৰ ঘৰলৈ ঘূৰি নাযায়।” কলিকতাত থাকোতেই গান্ধীয়ে  পাকিস্থানলৈ যোৱাৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল । আজিৰ তাৰিখত নোৱাখলি বা লাহোৰ য’তেই নহওক তাত  হয়টো দহজনো হিন্দু নাগৰিক নাই ।